A) An toull-du hag ar spas-amzer.


    Gant e deorienn ar relativelezh e tiskouez Einstein an hollved nonpas gant teir ment nemet-ken met gant ur pevare ment : an amzer. Ar spas-amzer-se a vije distummet gant ar mas, neuze n’eo ket termenet ken ar gravitadur ’vel un nerzh met dre perzhioù geometrek ar spas-amzer. Alies eo skeudennet ar spas-amzer ’vel ur follenn kaoutchouk. Ar masoù a zistumm anezhañ evel ma rafe un objed war ar follenn-mañ. Pouneroc’h-pounerañ an objed, brasoc’h-brasañ ar puñs krouet gantañ er spas-amzer

    

a) Ur spas-amzer euklidian pe plad (ar pezh a zo diposubl). An eunenn melen ‘zo ar jeodezik, an hent berrañ etre daou poent, hent ar goulou eta. Amañ ez a war-eeun dre ma n’eus ket a mas o dihentañ anezhi.

 

 

    b) Ar jeodezik a zo distummet er memes koulz hag ar spas-amzer gant ur vas bennak. 
 

 

 

 
 


B) Skinadur Hawking.


     Evit esplegañ e c'helfe un toull-du skignañ energiezh eo ret kompren ar fed ma neo ket goullo ar goulonder. Evit gwir partikulennoù a zo krouet a hed an amzer dre koublad (un energiezh pozitivel hag unan all negativel) a zo kaset da netra dioustu goude. 
Ma z'eo krouet ur c'houblad energiezh tost ouzh diabell an toull-du, e c'hell neuze ar bartikulenn a energiezh negativel bezañ lonket gant an toull-du. An energiezh pozitivel a c'hell neuze tec'hout kuit evel ma vefe skignet gant an toull-du. Ret eo displegañ ar fed ma 'z eo diposubl ar c'hontrol rak an holl partikulennoù a zo gant un energiezh pozitivel pa vez eus darvoudoù reizh.

Seul vihan eo an toull-du, seul aesoc'h d'an energiezh tec'hout kuit, ar skignadur a vo kreñvoc'h. Ar perzh-se a zo didalvoud evit an toulloù-du gant ur mas uhel kennañ(steredennek ha galaktek). An toulloù-du gant ur mas etre mas un toull-du derou ha mas un toull-du steredennek a c'hell leuskel ar partikulennoù gant un energiezh pozitivel da derc'hout kuit.

C) An nerzhioù-lanv.


    Ar c'hentañ tra a vez santet gant un den o tostaat eus un toull du, eo un difoc'h etre e dreid hag e benn, krouet abalamour d'un nerzh, anvet nerzh-lanv. E gwirionez eo desachet penn-kentañ e gorf muioc'h eget egile. An efed-se a zo dister a-walc'h evit an astroù boutin, met gant un toull du eo pouezeus. An difoc'h desach etre treid an den hag e benn a zo roet gant an darempred dindan :

•          Gant : Δ talvoud an nerzh, h ment an den, r an hed etre kreiz an toull du, Rs ar skin schwarzschild ha c tizh ar goulou.

Pa z'eo Δ=220 Rs, ar skipailh a sant 1 g , an darvoud displijus, met ar c'horf denel a c'hell ansav betek 15g hep terrin, da lared eo tro 85 Rs. An nerzh lanv a zo un disouezhadeg fetis eus ar c'hemm spas amzer a vez tro un toull du. notennomp, pa vez r tro 0 Δa a tu war an anfin da lared eo e vez kemm ar spas amzer tro an anfin kichen ar "singulariter".
 



D) Ar "redshift" gravitadurel.


    Disoc'h ar relativelezh hollek eo e tremenfe goustadikoc'h an amzer  hervez pouez an nedro gravitadurel. Dre-se, evit un evezhiaer eus an diavaezh, amzer hewel un objet lec'hiet en un endro gravitadurel a gorreka. Da skouer: un horolaj lakaet e-kichen un toull-du a well he amzer mont war gorrekaat hag an evezhiaer diavaezh a well anezhi o daleaat.
Ar fenomenn en deus evit efed gorrekaat frekañs ur wagenn goulou produet gant un objet ebarzhiet en un endro gravitadurel, da lâret eo e tennont muioc'h mui war hirderioù gwagenn bras ar spektr goulou. An dilerc'h-se a zo anvet redshift gravitadurel, dre analogiezh gant ar redshift dleet da astenn an hollved.
 

Ar redshift gravitadurel graet gant un objed eus ur mas M war ur wagenn elektromagnetek skignet eus a bell (hed: r) a zo kevatal da (gant G an digemm gravitadurel ha C tizh ar gouloù):
                                                                                             
En ur gouzout ez eo energiezh ur foton kenfeurel d'e frekañs, e c'hellomp hipotezenniñ ar redshift gravitadurel evel ur c'holl dleet d'ar foton evit mont kuit eus an nedro gravitadurel.
An efed a zo evel just gwan kenañ evit un nedro gravitadurl evel hini an douar met kemer a ra ur pouez bras evit ameziegezh un toull-du.




==> Distro d'an degemer